Có lẽ tôi không bao giờ quên được buổi chiều hôm ấy. Một người đàn ông trung niên, ăn mặc giản dị, nói năng ôn tồn đến trước cửa nhà tôi, hỏi: “Đây có phải nhà thầy Trần Sĩ không?”. Tôi trả lời phải và mời vào tận giường nghỉ của cha tôi, đỡ cha dậy, tôi hỏi khách:

- Anh cho biết quí danh để tôi nói lại cho cha tôi biết.
- Anh nói có Nê học sinh cũ đến thăm thầy.

Nghe được qua tôi, cha tôi liền hỏi:

- Nê nào? Phải Thái Phụng Nê học sinh Lương Văn Chánh cũ không?
- Dạ phải.
- Nghe nói con đang làm bộ trưởng mà?
- Dạ hôm nay nhân đi công tác con ghé thăm thầy.

Ông Thái Phụng Nê, một học trò cũ của cha tôi trong những năm 1945-1954. Nhìn cung cách của ông về thăm thầy cũ, tôi không dám nghĩ ông đang là bộ trưởng Bộ Năng lượng vì qua ăn mặc, đi đứng, nói năng đúng là tư cách một học sinh cũ đến thăm thầy. Xe đậu từ xa, ông đi bộ lững thững vào và gặp thầy một mực cung kính, mặc dù bây giờ thầy không còn vẻ oai nghiêm như ngày xưa trên bục giảng.

Cuộc hàn huyên của ông với cha tôi chỉ là ôn lại kỷ niệm cũ, điểm lại những người còn người mất, hỏi thăm sức khỏe của thầy. Hôm ấy tôi thấy sức khỏe cha tôi khá hẳn lên. Tinh thần phấn chấn, nói năng linh hoạt hơn. Có lẽ trong tâm trí cha tôi có một chút gì mãn nguyện về thành quả của một thời gian dài trai trẻ đã cống hiến cho sự nghiệp giáo dục. Món quà của ông Nê biếu cha tôi hôm ấy là một chai rượu. Người bắt tôi đưa tận tay để sờ và sau đó ôm vào lòng. Người nói: “Không đứa nào được đụng đến. Hôm nào họp mặt đầy đủ học trò ba sẽ đem ra cho mỗi người uống một ly”.

Cái hôm nào đó đã không bao giờ đến nữa. Trong góc tủ di vật của cha tôi, chai rượu vẫn còn - vẫn còn hiện diện một nghĩa sư đồ.

l Cha tôi vào sinh sống ở TP.HCM đã hơn 40 năm. Trong khoảng thời gian dài đó không sáng mồng một tết nào vắng bóng bốn anh em nhà họ Đỗ. Cả bốn anh Bút, Chí, Công, Can đều thụ giáo với cha tôi ở Tuy Hòa. Theo các anh, thầy là cha dù tuổi tác không chênh nhau bao nhiêu. Anh Công lúc sinh thời đã nói: “Mồng một tết cha, mồng ba tết thầy. Chúng con không còn cha, thầy là cha nên phải đến sáng mồng một mới là phải đạo”.

Cũng chính vì vậy, bây giờ bốn anh em chỉ còn hai, năm nào cũng thế, anh Chí và anh Can vẫn giữ lễ. Có lẽ như lời anh Chí đã nói: “Có được miếng cơm ăn như ngày hôm nay công ơn thầy không nhỏ” nên các anh vẫn một lòng hướng về thầy, cho dù bây giờ cả thầy và trò đều vượt xa cái ngưỡng cổ lai hi.

l Chuyện ông Carnot là chuyện ở bên trời tây. Chuyện học trò ông Chu Văn An đời Trần chúng ta cũng chỉ biết qua sử sách. Đối với cha tôi, trong mọi biến thiên của thời cuộc, trong những giai đoạn thăng trầm của lịch sử và biết bao sự đổi thay của dâu bể, học trò cha tôi của các thế hệ Sông Cầu, Tuy Hòa, Lương Văn Chánh, Phan Thiết, Sài Gòn hiện có mặt trên mọi miền đất nước và cả nước ngoài cũng đều một lòng hướng về thầy cũ. Chồng thư vấn an ngày một cao lên. Những cuộc hội ngộ pha lẫn nước mắt vì sức khỏe của cha tôi ngày một yếu đi vẫn diễn ra đều đặn. Tôi thầm nghĩ trong lúc đạo nghĩa thầy trò nơi nào đó có xuống cấp đến độ cần báo động thì các học trò của cha tôi vẫn lặng lẽ giữ đạo cương thường, vẫn một lòng tri ân thầy cũ mặc dù thầy không cho đó là lớn lao:

Đời lắm khó khăn sao kể xiết
Chút ơn hèn mọn để tâm chi?...
(Trần Sĩ)

Cuối đời của cha tôi là một chuỗi ngày không cô đơn. Xung quanh cha tôi luôn đầy ắp tiếng cười của môn sinh, luôn trọn vẹn ơn thầy nghĩa trò, luôn thắm đượm tình người, mà ở đó tôi đã từng nhận ra những giá trị đích thực của một phương cách giáo dục mà bây giờ có đôi người cho là cổ lỗ

xem thêm